🎄 Szanowni Klienci i Przyjaciele! 🎄

W pierwszym roku funkcjonowania świadczenia wspierającego jako finansowej pomocy dla osób z niepełnosprawnością mieliśmy zaszczyt wspierać setki potrzebujących. Teraz nadszedł czas na chwilę wytchnienia.

☃️   Zespół naszej kancelarii regeneruje siły i korzysta z przerwy świąteczno-noworocznej. Wrócimy do Państwa pełni energii 7 stycznia 2025 roku. Prosimy o kontakt po tej dacie.

Życzymy Państwu spokojnych Świąt i szczęśliwego Nowego Roku!

Zespół Lexago

Copyright 2023. Wszelkie prawa zastrzeżone. 

PRZECZYTAJ NAJNOWSZE

Asystencja osobista powinna stanowić  kluczową formę indywidualnego wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami, umożliwiającą im funkcjonowanie w społeczeństwie na równi z innymi obywatelami. Zgodnie z definicją, jest to pomoc świadczona osobie z niepełnosprawnością w wykonywaniu czynności, których samodzielne zrealizowanie jest niemożliwe lub znacznie utrudnione. Usługa ta ma charakter spersonalizowanego wsparcia, ściśle dopasowanego do indywidualnych potrzeb użytkownika, co jest niezbędne do prowadzenia możliwie pełnego i niezależnego życia.

Zakres świadczonych usług asystenckich jest szeroki i powinien obejmować różnorodne aspekty codziennego funkcjonowania. Asystent wspiera osobę z niepełnosprawnością w czynnościach samoobsługowych, takich jak utrzymanie higieny osobistej, prowadzenie gospodarstwa domowego, komunikowanie się z otoczeniem, poruszanie się i przemieszczanie, a także w podejmowaniu aktywności życiowej i wypełnianiu ról społecznych czy rodzinnych. Istotnym elementem asystencji osobistej jest to, że wsparcie to świadczone jest pod bezpośrednim kierunkiem użytkownika, co podkreśla jego autonomię i prawo do decydowania o własnym życiu.
 

Znaczenie asystencji osobistej wykracza poza samą pomoc w codziennych czynnościach. Jest to usługa fundamentalna dla realizacji prawa do niezależnego życia, o którym mowa w art. 19 Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami, ratyfikowanej przez Polskę w 2012 roku. Koncentracja na "niezależnym życiu" i "deinstytucjonalizacji" stanowi odzwierciedlenie głębokiej zmiany w polskiej polityce społecznej wobec osób z niepełnosprawnościami. Przejście od modelu medycznego czy charytatywnego do podejścia opartego na prawach człowieka, zgodnego ze standardami międzynarodowymi, jest wyraźnie widoczne. Celem asystencji jest zapobieganie wykluczeniu społecznemu i ograniczanie konieczności umieszczania osób potrzebujących wsparcia w całodobowych instytucjach opieki. Takie podejście jest kluczowe dla zwiększenia niezależności osób z niepełnosprawnościami oraz ich aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, zawodowym i kulturalnym.

Programy Asystencji Osobistej w Polsce w 2025 Roku (Finansowane z Funduszu Solidarnościowego)

W 2025 roku asystencja osobista w Polsce jest w dużej mierze realizowana w ramach resortowego Programu Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością” – edycja 2025. Program ten jest finansowany ze środków Funduszu Solidarnościowego i stanowi kontynuację działań podejmowanych w poprzednich latach. Jego głównym celem jest zapewnienie dostępności do usług asystencji osobistej jako powszechnej formy wsparcia w wykonywaniu codziennych czynności i funkcjonowaniu w życiu społecznym.

Charakterystyka Programu "Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością" – Edycja 2025

Program skierowany jest do ściśle określonych grup beneficjentów. Obejmuje dzieci w wieku od 2. do ukończenia 16. roku życia, posiadające orzeczenie o niepełnosprawności ze wskazaniami konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby, a także osoby z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (lub orzeczeniem traktowanym na równi, zgodnie z art. 5 i art. 62 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Lokalne jednostki samorządu terytorialnego, przyznając usługi, często priorytetowo traktują osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności oraz osoby samotnie gospodarujące.

Usługi asystenta mogą być świadczone przez 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu, jednak ten sam asystent może pracować z jednym uczestnikiem maksymalnie 12 godzin dziennie.

Program określa również roczne limity godzinowe dla poszczególnych grup beneficjentów:

• 840 godzin rocznie dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności z niepełnosprawnością sprzężoną.

• 720 godzin rocznie dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności.

• 480 godzin rocznie dla osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności z niepełnosprawnością sprzężoną.

• 360 godzin rocznie dla pozostałych uprawnionych grup.

Program jest finansowany ze środków Funduszu Solidarnościowego, a jego całkowity budżet na 2025 rok dla Jednostek Samorządu Terytorialnego wynosi 1 000 488 000 zł. Udział w programie jest bezpłatny dla jego uczestników.

Procedury aplikacyjne i rekrutacyjne odbywają się na poziomie samorządowym. Przykładowo, w Bydgoszczy rekrutacja do programu na 2025 rok trwała od 20 do 24 stycznia 2025 r., natomiast w Urzędowie rozpoczęła się już 31 grudnia 2024 r.. Wnioski zazwyczaj składa się do lokalnych Ośrodków Pomocy Społecznej (OPS) lub Centrów Pomocy Rodzinie (PCPR), dołączając wymagane dokumenty, takie jak karta zgłoszenia i kserokopia orzeczenia o niepełnosprawności.

Warto zauważyć, że zmienność dat rekrutacji i konkretnych budżetów w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego (np. Urzędów, Kraków, Bydgoszcz, Supraśl) dla edycji 2025 programu ujawnia problem nierównego dostępu i braku powszechności usługi. To zdecentralizowane, oparte na programach wdrożenie oznacza, że dostęp do usług asystencji osobistej nie jest jednolity w całym kraju. Zależy on od tego, czy dana jednostka samorządu terytorialnego złoży wniosek o środki i ile ich otrzyma. Taka sytuacja prowadzi do efektu "loterii kodów pocztowych", gdzie osoby o podobnych potrzebach mogą mieć diametralnie różny dostęp do wsparcia w zależności od miejsca zamieszkania. To zjawisko bezpośrednio podważa zasadę powszechnego dostępu i równości, co stanowi istotne uzasadnienie dla wprowadzenia systemowych rozwiązań ustawowych.

Rola i zaangażowanie jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych w programie asystencji osobistej.

Jednostki samorządu terytorialnego (JST), w tym gminy i powiaty, odgrywają kluczową rolę jako realizatorzy programu „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością”. Program ten jest również otwarty dla organizacji pozarządowych, które mogą świadczyć usługi asystencji. Szacuje się, że w 2025 roku około 250 organizacji pozarządowych będzie zaangażowanych w realizację programu.

Choć zaangażowanie JST i organizacji pozarządowych zapewnia elastyczność i możliwość dostosowania usług do lokalnych potrzeb, jednocześnie przyczynia się do fragmentaryzacji i braku ciągłości świadczonych usług. Obecne programy są określane jako "tymczasowe" i "roczne", co oznacza, że nie gwarantują ciągłości i powszechności wsparcia. Dla beneficjentów oznacza to niepewność co do dostępności wsparcia w kolejnych latach, co utrudnia długoterminowe planowanie życia i osiąganie pełnej niezależności. Dostępność asystencji jest uzależniona od corocznych naborów wniosków, alokacji budżetowych i priorytetów administracyjnych na poziomie lokalnym.

Ta sytuacja wzmacnia argumenty za przejściem na system ustawowy, w którym  ustalonej miesięcznej liczby godzin:

• Dla osób w wieku 18-65 lat: minimalna miesięczna liczba godzin asystencji wyniesie 30, a maksymalna docelowo 240 godzin. W latach przejściowych, w pierwszym roku obowiązywania ustawy (2026) maksymalnie 200 godzin, a w drugim (2027) do 220 godzin.

• Dla osób w wieku 13-18 lat: minimalna miesięczna liczba godzin wyniesie 30, a maksymalna 80 godzin.
   

Istotny wzrost maksymalnej liczby godzin miesięcznych (do 240 godzin) w porównaniu z obecnymi limitami rocznymi (np. 840 godzin rocznie, co daje około 70 godzin miesięcznie) oraz przejście na miesięczne rozliczanie, stanowi kluczową poprawę w intensywności i elastyczności wsparcia. Bezpośrednio odpowiada to na krytykę, że w obecnych programach "godzin jest za mało". Wyższy limit i miesięczna alokacja pozwolą na znacznie bardziej intensywne i ciągłe wsparcie, szczególnie dla osób wymagających wysokiego poziomu pomocy, co może umożliwić im życie poza instytucjami lub pełniejsze uczestnictwo w aktywnościach zawodowych i społecznych. Elastyczność w przenoszeniu niewykorzystanych godzin dodatkowo zwiększa kontrolę użytkownika nad usługą.

Inne kluczowe założenia asystencji osobistej:

• Okres przyznawania wsparcia: Wsparcie będzie ustalane na kilka lat, a nie na rok, co zapewni większą pewność i ciągłość. Kolejna decyzja będzie mogła być wydana już 6 miesięcy przed upływem okresu, na który została wydana dotychczasowa decyzja.

• Swoboda wyboru realizatora i asystenta: Osoba z niepełnosprawnością będzie miała swobodę wyboru podmiotu świadczącego usługę (powiat lub organizacja pozarządowa) oraz samego asystenta. Będzie mogła wskazać asystenta samodzielnie lub wybrać spośród co najmniej dwóch kandydatów przedstawionych przez realizatora. Projekt przewiduje również możliwość samozarządzania usługą przez użytkownika.

• Mechanizm pełnej indywidualizacji wsparcia: Wprowadzenie mechanizmu pełnej indywidualizacji wsparcia osoby z niepełnosprawnością jest jednym z filarów ustawy, mającym na celu precyzyjne dopasowanie usług do potrzeb.

• Wymogi kwalifikacyjne i szkolenia dla asystentów: Asystentem osobistym będzie mogła zostać osoba pełnoletnia posiadająca odpowiednie kwalifikacje (np. asystent osoby niepełnosprawnej, opiekun medyczny, pedagog, psycholog, pielęgniarka, fizjoterapeuta) lub co najmniej 6-miesięczne udokumentowane doświadczenie w bezpośrednim wsparciu osób z niepełnosprawnościami. Projekt przewiduje obowiązkowe szkolenia dla asystentów (ogólne, z pierwszej pomocy i ewakuacji) oraz prawo do superwizji.

• Rola Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS): ZUS będzie pełnił centralną rolę w systemie. Będzie udzielał wsparcia przy składaniu wniosków, przekazywał środki na asystencję, nadzorował system teleinformatyczny oraz sprawdzał poprawność rozliczania godzin. Asystencja osobista będzie finansowana z budżetu państwa.

• Procedura uzyskania prawa do asystencji: Prawo do asystencji będzie ustalane na wniosek osoby z niepełnosprawnością (lub, za jej zgodą, jej opiekuna), złożony do Zespołu ustalającego prawo do asystencji osobistej. Do wniosku należy dołączyć wypełniony formularz samooceny potrzeb. Prawo będzie ustalane na podstawie obserwacji, wywiadu bezpośredniego, samooceny oraz formularza oceny potrzeb. Decyzja o przyznaniu asystencji będzie miała charakter decyzji administracyjnej, z możliwością odwołania.

Zadania władz publicznych zapewniających usługi asystencji osobistej:

• Powiaty: Będą odpowiedzialne za zapewnienie asystencji osobistej, jeśli użytkownik wybierze powiat jako realizatora, a także za zapewnienie szkoleń dla asystentó

• Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych: Będzie organizował szkolenia dla użytkowników, koordynatorów, superwizorów i doradców wzajemnych, zapewniał doradztwo, nadzorował realizację zadań przez realizatorów i powiaty, zlecał kontrole i realizował ewaluację.

• Wojewoda: Będzie prowadził rejestr kandydatów na asystentów osobistych i asystentów osobistych.

Scentralizowana rola ZUS w finansowaniu i nadzorze, w połączeniu z obowiązkiem powiatów do świadczenia usług, sygnalizuje dążenie do stworzenia bardziej stabilnego, ustandaryzowanego i mniej fragmentarycznego systemu. To bezpośrednio odpowiada na problem "loterii kodów pocztowych". Centralizacja przepływów finansowych i infrastruktury IT poprzez ZUS oraz uczynienie świadczenia usług finansowych i infrastruktury IT poprzez ZUS oraz uczynienie świadczenia usług obowiązkowym zadaniem dla powiatów ma na celu zapewnienie powszechnego i jednolitego dostępu do asystencji osobistej w całym kraju. Ogranicza to zależność od lokalnej dostępności budżetowej czy proaktywności poszczególnych samorządów, co jest kluczowe dla przekształcenia asystencji osobistej w prawdziwe prawo społeczne.

Planowany harmonogram wdrożenia ustawy
 

Ustawa o asystencji osobistej ma wejść w życie 1 lipca 2026 r., z wyjątkiem niektórych przepisów dotyczących działań przygotowawczych (np. systemów informatycznych), które weszły w życie dzień po ogłoszeniu. Wnioski o ustalenie prawa do asystencji będzie można składać od 5 maja 2026 r., choć dla niektórych grup osób (np. wskazanych w art. 4 ust. 1 pkt 2 oraz osób umieszczonych w placówkach) możliwość składania wniosków rozpocznie się od 1 stycznia 2027 r.
 

Poniższa tabela przedstawia kryteria kwalifikacji i limity godzinowe w projekcie ustawy o asystencji osobistej, z uwzględnieniem fazowania wdrożenia.

Porównanie i analiza: programy tymczasowe a ustawa systemowa o asystencji osobistej

Rok 2025 w Polsce jest okresem przejściowym dla asystencji osobistej, charakteryzującym się współistnieniem dotychczasowych programów resortowych i zaawansowanych prac nad nową ustawą. Zrozumienie kluczowych różnic między tymi dwoma modelami jest niezbędne do oceny obecnego stanu i przyszłych perspektyw.
 

Potencjalny wpływ ustawy na niezależność osób z niepełnosprawnościami i odciążenie opiekunów

Wprowadzenie ustawy o asystencji osobistej ma potencjał znacząco zwiększyć niezależność osób z niepełnosprawnościami. Dzięki stabilnemu i kompleksowemu wsparciu, osoby te będą miały większe możliwości aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, zawodowym i edukacyjnym. Długoterminowe planowanie wsparcia, wyższy wymiar godzin i indywidualizacja usług pozwolą na realizację aspiracji, które w obecnym systemie są często niemożliwe do osiągnięcia z powodu braku ciągłości i niewystarczającej intensywności pomocy.

Ustawa ma również kluczowe znaczenie dla odciążenia rodzin i opiekunów osób z niepełnosprawnościami. Brak systemowego wsparcia często sprawia, że opieka staje się ich główną, a niekiedy jedyną rolą społeczną, co ma szczególne obciążenie dla kobiet. Wprowadzenie asystencji osobistej ma umożliwić opiekunom długoterminowe planowanie własnej aktywności życiowej, w tym zawodowej, co przyczyni się do poprawy ich jakości życia. Szacuje się, że asystencja osobista może pozytywnie wpłynąć na życie około 100 tys. osób z niepełnosprawnościami oraz około 500 tys. ich bliskich.

Wyzwania związane z wdrożeniem ustawy o asystencji osobistej

Mimo obiecujących założeń, wdrożenie ustawy o asystencji osobistej wiąże się z szeregiem wyzwań. Sukces implementacji zależy nie tylko od samego aktu legislacyjnego, ale przede wszystkim od rozwinięcia solidnej infrastruktury operacyjnej i zapewnienia odpowiedniej kadry.

Jednym z kluczowych wyzwań jest zapewnienie odpowiedniej liczby wykwalifikowanych asystentów. Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie wymogów kwalifikacyjnych, szkoleń i superwizji.2 Skuteczne wdrożenie tych mechanizmów będzie wymagało znaczących inwestycji w system edukacji i certyfikacji asystentów, a także stworzenia atrakcyjnych warunków zatrudnienia, aby zachęcić wystarczającą liczbę osób do podjęcia tej roli.

Kolejnym istotnym aspektem jest wdrożenie i sprawne funkcjonowanie systemu teleinformatycznego do obsługi asystencji osobistej, za który odpowiedzialny będzie ZUS.1 Bez efektywnego systemu IT, zarządzanie wnioskami, godzinami pracy asystentów i rozliczeniami dla dziesiątek tysięcy użytkowników i asystentów będzie niezwykle trudne. Wszelkie opóźnienia lub niedociągnięcia w tym obszarze mogą znacząco wpłynąć na efektywność i zasięg systemowego rozwiązania.

Wyzwanie stanowi również zapewnienie jednolitości oceny potrzeb i ustalania prawa do asystencji przez Zespoły.1 Mimo standaryzacji formularzy i procedur, niezbędne będzie stałe monitorowanie i szkolenie członków Zespołów, aby uniknąć regionalnych różnic w interpretacji kryteriów i przyznawaniu godzin.

Wreszcie, należy uwzględnić koszty wdrożenia i utrzymania systemu. Szacuje się, że w pierwszym etapie (lata 2025-2026) koszty te wyniosą około 3,3 mld zł rocznie.3 Zapewnienie stabilnego finansowania w kolejnych latach będzie kluczowe dla trwałości i rozwoju systemu.

Pomyślne wdrożenie nowej ustawy zależy zatem nie tylko od jej uchwalenia, ale przede wszystkim od rozwoju solidnej infrastruktury informatycznej i wystarczającej, dobrze wyszkolonej kadry asystentów osobistych. Te wyzwania operacyjne mogą znacząco wpłynąć na skuteczność i zasięg systemowego rozwiązania. Oznacza to, że sukces zmiany systemowej jest silnie uzależniony od zdolności operacyjnych do skalowania i profesjonalizacji usługi. Opóźnienia lub niedociągnięcia w tych obszarach mogą podważyć ambitne cele ustawy, prowadząc do frustracji beneficjentów i niepełnego zrealizowania obietnicy niezależnego życia.
 

Rok 2025 stanowi okres przejściowy dla asystencji osobistej w Polsce
 

Z jednej strony, kontynuowane są resortowe programy „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością”, finansowane z Funduszu Solidarnościowego, które zapewniają wsparcie w ramach rocznych, lokalnie zarządzanych inicjatyw. Z drugiej strony, trwają intensywne prace legislacyjne nad kompleksową ustawą o asystencji osobistej, która ma wejść w życie w 2026 roku. Projekt ustawy ma na celu przekształcenie asystencji z usługi programowej w prawo systemowe, gwarantujące większą ciągłość, wyższy wymiar godzin, indywidualizację wsparcia oraz powszechny dostęp dla osób z niepełnosprawnościami, zgodnie z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski.
 

W świetle powyższej analizy, kluczowe jest podjęcie następujących działań i rekomendacji:

• Monitorowanie procesu legislacyjnego: Należy śledzić dalsze etapy prac nad projektem ustawy, w tym jego przyjęcie przez Radę Ministrów i proces parlamentarny. Jest to istotne, aby zapewnić, że kluczowe założenia dotyczące powszechności, ciągłości i indywidualizacji wsparcia zostaną zachowane w ostatecznej wersji aktu prawnego.

• Przygotowanie do wdrożenia: Władze publiczne powinny priorytetowo traktować rozwój niezbędnej infrastruktury. Obejmuje to przede wszystkim system teleinformatyczny ZUS, który będzie obsługiwał procesy aplikacyjne i rozliczeniowe, a także kompleksowy program szkoleń dla asystentów i koordynatorów. Sprawne przygotowanie tych elementów jest niezbędne dla płynnego przejścia do nowego systemu od 2026 roku.

• Zapewnienie kadry asystentów: Konieczne jest opracowanie długoterminowej strategii rekrutacji i utrzymania odpowiedniej liczby wykwalifikowanych asystentów. Powinna ona obejmować atrakcyjne warunki zatrudnienia, stabilne wynagrodzenie oraz jasne ścieżki rozwoju zawodowego, aby zapewnić trwałość i jakość świadczonych usług.

• Edukacja i informacja: Należy prowadzić szeroko zakrojone kampanie informacyjne skierowane zarówno do osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin, jak i do potencjalnych asystentów. Celem tych kampanii powinno być zwiększenie świadomości na temat dostępnych usług, kryteriów kwalifikacji oraz procedur aplikacyjnych w nowym systemie.

• Kontynuacja dialogu: Utrzymanie otwartego dialogu z organizacjami pozarządowymi i środowiskiem osób z niepełnosprawnościami jest kluczowe. Pozwoli to na bieżące dostosowywanie wdrażanych rozwiązań do rzeczywistych potrzeb i wyzwań, zapewniając, że system będzie efektywny i odpowiadający na oczekiwania beneficjentów.