🎄 Szanowni Klienci i Przyjaciele! 🎄

W pierwszym roku funkcjonowania świadczenia wspierającego jako finansowej pomocy dla osób z niepełnosprawnością mieliśmy zaszczyt wspierać setki potrzebujących. Teraz nadszedł czas na chwilę wytchnienia.

☃️   Zespół naszej kancelarii regeneruje siły i korzysta z przerwy świąteczno-noworocznej. Wrócimy do Państwa pełni energii 7 stycznia 2025 roku. Prosimy o kontakt po tej dacie.

Życzymy Państwu spokojnych Świąt i szczęśliwego Nowego Roku!

Zespół Lexago

Copyright 2023. Wszelkie prawa zastrzeżone. 

PRZECZYTAJ NAJNOWSZE

Do napisania tego artykułu skłoniły nas liczne pytania, które otrzymujemy od osób z niepełnosprawnością i ich rodzin. Jednym z najczęściej pojawiających się wątpliwości jest kwestia, czy złożenie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy może skutkować obniżeniem liczby punktów przyznanych w pierwotnej decyzji.

Jeszcze do niedawna odpowiedzielibyśmy jednoznacznie: nie, nie jest to możliwe. Zasada zakazu pogarszania sytuacji strony (reformationis in peius) w postępowaniu administracyjnym stanowi fundament ochrony praw obywateli i powinna gwarantować, że osoba składająca odwołanie nie zostanie ukarana za próbę dochodzenia swoich praw.
Jednak w ostatnim czasie otrzymujemy zgłoszenia, że w incydentalnych przypadkach wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności (WZON) podjęły decyzje, w których po ponownym rozpatrzeniu sprawy obniżyły wnioskodawcom liczbę przyznanych punktów.

Skoro takie sytuacje się zdarzają, nie możemy z całą pewnością stwierdzić, że są one absolutnie niemożliwe. Niemniej jednak, nasze stanowisko pozostaje niezmienne: wydawanie takich decyzji jest niezgodne z przepisami i narusza prawa osób składających odwołania.
 

Warto też zaznaczyć, że WZON-y nie zawsze przestrzegają obowiązujących przepisów, czego przykładem może być nagminne przekraczanie ustawowego terminu na wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Zgodnie z przepisami, decyzja ta powinna zostać wydana w ciągu trzech miesięcy od dnia złożenia wniosku, jednak w praktyce zdarza się, że okres ten jest znacząco przekraczany. Podobne podejście można zauważyć w przypadku zasady zakazu pogarszania sytuacji strony – niektóre WZON-y interpretują przepisy w sposób sprzeczny z ich celem i podejmują decyzje naruszające prawa osób odwołujących się.

Stan prawny i procedura

Decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia wydaje wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności na wniosek uprawnionej osoby. Poziom potrzeby wsparcia określany jest w skali punktowej 0–100 i determinuje prawo do świadczenia wspierającego (przysługującego od 70 pkt wzwyż) oraz jego wysokość . Ustawa o świadczeniu wspierającym przewiduje progi świadczenia zależne od punktacji – np. 95–100 pkt daje 220% renty socjalnej, 90–94 pkt to 180%, itd. Postępowanie w sprawie wydania takiej decyzji toczy się według Kodeksu postępowania administracyjnego (KPA). Oznacza to, że w razie niezadowolenia z decyzji strona może skorzystać z trybu odwoławczego – w tym przypadku wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten sam organ (WZON). W takiej procedurze wojewódzki zespół działa jak organ odwoławczy i jest związany ogólnymi zasadami KPA, w tym zakazem reformationis in peius (zakazem pogarszania sytuacji odwołującego się).

Zasada zakazu pogarszania sytuacji strony

Zgodnie z art. 139 KPA „organ odwoławczy nie może wydać decyzji na niekorzyść strony odwołującej się, chyba że zaskarżona decyzja rażąco narusza prawo lub rażąco narusza interes społeczny” . Innymi słowy, w postępowaniu odwoławczym (także na wniosek o ponowne rozpatrzenie) co do zasady nie wolno wydać orzeczenia, które stawia skarżącego w gorszej sytuacji niż decyzja pierwotna. Ta gwarancja ma zapobiegać zniechęceniu stron do odwoływania się – strona korzystająca ze środka zaskarżenia nie powinna ryzykować, że wynik postępowania będzie dla niej mniej korzystny niż dotychczas. W kontekście poziomu potrzeby wsparcia oznacza to, że jeśli osoba złoży odwołanie/wniosek, oczekując wyższego punktowego poziomu wsparcia (a tym samym wyższego świadczenia), organ co do zasady nie może obniżyć przyznanej wcześniej punktacji ani w inny sposób pogorszyć jej uprawnień.

Zasada reformationis in peius znajduje zastosowanie również przy ponownym rozpatrzeniu sprawy przez ten sam organ – jest to de facto postępowanie odwoławcze, tyle że prowadzone w trybie szczególnym (art. 127 §3 KPA). Wynika to z faktu, że ponowne rozpatrzenie sprawy ma na celu ponowną ocenę decyzji administracyjnej na wniosek strony, która nie zgadza się z jej treścią. Choć formalnie sprawa wraca do tego samego organu, to procedura ta ma cechy zbliżone do postępowania odwoławczego. Wojewódzki zespół, dokonując ponownej oceny, pełni w praktyce rolę organu odwoławczego, ponieważ rozstrzyga sprawę na nowo, bada całość materiału dowodowego i może zmienić decyzję.

Ponadto, celem procedury odwoławczej jest ochrona interesów strony poprzez umożliwenie jej zakwestionowania rozstrzygnięcia administracyjnego bez ryzyka jego pogorszenia. W związku z tym, skoro wniosek o ponowne rozpatrzenie jest jednym ze środków odwoławczych przewidzianych przez KPA, jego skutki prawne powinny być analogiczne do skutków wniesienia klasycznego odwołania. Tym samym organ ten jest związany art. 139 KPA i nie może pogorszyć sytuacji skarżącego, chyba że zaistnieje przesłanka rażącego naruszenia prawa lub interesu społecznego.

Czy możliwe są wyjątki? 

Tak – przepis sam w sobie formułuje jedyny wyjątek: zakaz pogarszania sytuacji strony nie obowiązuje, jeżeli pierwotna decyzja „rażąco narusza prawo lub rażąco narusza interes społeczny”. W takich wypadkach organ odwoławczy ma nie tylko prawo, ale wręcz obowiązek skorygować wadliwe rozstrzygnięcie, nawet jeśli skutkuje to mniej korzystną sytuacją skarżącego. Chodzi tu o sytuacje wyjątkowe, gdy decyzja I instancji jest oczywiście bezprawna lub godzi w zasady porządku publicznego.

Przykładowo, w orzecznictwie dotyczącym zespołów orzekania o niepełnosprawności wskazuje się, że jeśli organ I instancji wyda orzeczenie niezgodne z przepisami (np. niesłusznie zaliczy daną osobę do osób niepełnosprawnych), to organ odwoławczy może odstąpić od zakazu reformationis in peius. 

Mogłoby się tak stać jeżeli zespół uzna, że poprzednia punktacja została przyznana z oczywistym naruszeniem przepisów (np. znacznie zawyżono ocenę niesamodzielności wbrew kryteriom z rozporządzenia), może on obniżyć liczbę punktów przy ponownym rozpatrzeniu sprawy – ale tylko wtedy, gdy wykaże rażące naruszenie prawa lub interesu publicznego. Organy muszą przy tym tę przesłankę wyraźnie uzasadnić. 

Orzecznictwo sądowe podkreśla, że odstępstwo od zakazu pogarszania sytuacji strony nie może następować arbitralnie – konieczne jest wykazanie konkretnej, rażącej wadliwości poprzedniej decyzji. Przykładowo Naczelny Sąd Administracyjny uchylił decyzję organu odwoławczego, który wyeliminował zaskarżone rozstrzygnięcie korzystne dla strony bez udowodnienia istnienia rażącego naruszenia prawa – uznano to za naruszenie art. 139 KPA.

Co więcej, część doktryny wskazuje, że „rażące naruszenie interesu społecznego” nie stanowi autonomicznej podstawy pogorszenia sytuacji strony, jeśli nie towarzyszy mu rażące naruszenie prawa – organ powinien więc w pierwszej kolejności wykazać sprzeczność z prawem (np. z przepisami merytorycznymi określającymi sposób ustalania punktacji), a nie jedynie powoływać się na nieokreślony interes społeczny.

Nasza opinia

Zasada zakazu reformationis in peius ma zastosowanie przy ponownym rozpatrzeniu sprawy o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia – oznacza to, że wojewódzki zespół co do zasady nie może obniżyć punktacji ani w inny sposób pogorszyć sytuacji odwołującego się. 

Wyjątkiem są wypadki, gdy pierwotna decyzja była dotknięta rażącym naruszeniem prawa lub interesu publicznego. Tylko wtedy organ może (a nawet powinien) wydać mniej korzystne rozstrzygnięcie w celu naprawienia oczywistej niezgodności z prawem. Poza tą sytuacją nadzwyczajną, obniżenie punktacji przy rozpatrywaniu odwołania byłoby niezgodne z art. 139 KPA i naruszałoby prawa strony odwołującej się. 

Innymi słowy, osoba wnosząca ponowne rozpatrzenie sprawy nie powinna obawiać się gorszego wyniku, o ile jej dotychczasowa decyzja nie była wydana z rażącym naruszeniem przepisów. W praktyce zasada ta chroni wnioskodawcę przed negatywnymi konsekwencjami odwołania, gwarantując, że próba uzyskania wyższego poziomu wsparcia nie spowoduje arbitralnego obniżenia już przyznanego wsparcia. Przy istnieniu uzasadnionych podstaw (rażącego naruszenia prawa) organ może jednak obniżyć punktację – wówczas takie działanie będzie legalne, choć wyjątkowe, i znajdzie oparcie w art. 139 KPA.

Zastrzeżenie

Niniejszy artykuł stanowi jedynie naszą opinię i nie może być traktowany jako porada prawna ani oficjalna wykładnia przepisów. Jest to interpretacja obowiązujących regulacji na podstawie dostępnych informacji. Do czasu poznania rozstrzygnięć sądowych oraz utrwalenia się orzecznictwa w tej materii nie można jednoznacznie stwierdzić, jak ukształtuje się praktyka.