🎄 Szanowni Klienci i Przyjaciele! 🎄

W pierwszym roku funkcjonowania świadczenia wspierającego jako finansowej pomocy dla osób z niepełnosprawnością mieliśmy zaszczyt wspierać setki potrzebujących. Teraz nadszedł czas na chwilę wytchnienia.

☃️   Zespół naszej kancelarii regeneruje siły i korzysta z przerwy świąteczno-noworocznej. Wrócimy do Państwa pełni energii 7 stycznia 2025 roku. Prosimy o kontakt po tej dacie.

Życzymy Państwu spokojnych Świąt i szczęśliwego Nowego Roku!

Zespół Lexago

Copyright 2023. Wszelkie prawa zastrzeżone. 

PRZECZYTAJ NAJNOWSZE

Świadczenie wspierające, wprowadzone ustawą z 7 lipca 2023 r., miało na celu zapewnienie adekwatnego wsparcia finansowego osobom z niepełnosprawnościami, niezależnie od sytuacji dochodowej ich rodzin. Kluczową zmianą było odejście od klasycznych stopni niepełnosprawności i orzekania wyłącznie na podstawie dokumentacji medycznej na rzecz oceny realnej zdolności do samodzielnego funkcjonowania.

Założenia ustawowe – jak miała wyglądać ocena poziomu potrzeby wsparcia?

Ustawa i rozporządzenia wykonawcze określiły 32 kluczowe czynności codziennego życia, które podlegają ocenie, m.in. poruszanie się, ubieranie, spożywanie posiłków, korzystanie z toalety, komunikacja, zarządzanie sprawami codziennymi, relacje społeczne. Ocena miała być przeprowadzana przez  dwóch specjalistów, powołanych spośród m.in. fizjoterapeutów, pedagogów, pedagogów specjalnych, pracowników socjalnych, doradców zawodowych czy pielęgniarek. Każdy z tych specjalistów wnosi swoją unikalną perspektywę do procesu oceny – fizjoterapeuci oceniają zdolność do poruszania się i wykonywania czynności ruchowych, pedagodzy analizują funkcje poznawcze i umiejętność samodzielnego uczenia się, pracownicy socjalni badają zdolność do prowadzenia niezależnego życia i radzenia sobie w codziennych sprawach, a pielęgniarki dokonują oceny samodzielności w zakresie zdrowia i higieny osobistej. Doradcy zawodowi mogą natomiast analizować zdolność do podejmowania aktywności zawodowej i społecznej, co jest istotne zwłaszcza w przypadku osób młodszych.

Warto podkreślić, że  badania te nie są przeprowadzane przez lekarzy, a więc nie można mówić o "komisji lekarskiej". Fakt, że osoba badana ma problemy zdrowotne, został już wcześniej potwierdzony orzeczeniem o niepełnosprawności, dlatego celem oceny nie jest diagnozowanie chorób, lecz określenie stopnia niesamodzielności w codziennym funkcjonowaniu. Oznacza to, że oceniający koncentrują się na praktycznych aspektach życia codziennego – czy osoba potrafi samodzielnie się przemieszczać, zadbać o higienę, zarządzać swoimi sprawami i funkcjonować w społeczeństwie. Takie podejście ma na celu określenie, czy osoba faktycznie potrzebuje wsparcia oraz w jakim zakresie.

Ocena poziomu potrzeby wsparcia dokonywana jest przez wojewódzki zespół ds. orzekania o niepełnosprawności (WZON) i wyrażana w skali punktowej. Maksymalnie można uzyskać 100 punktów, a minimalny poziom uprawniający do świadczenia wspierającego to 70 punktów. Początkowo planowano sumować oceny wszystkich 32 czynności, jednak ostatecznie przyjęto, że pod uwagę bierze się 25 czynności z najwyższą punktacją – dzięki temu wynik koncentruje się na obszarach, w których dana osoba potrzebuje największego wsparcia. Decyzja ustalająca poziom potrzeb wydawana jest na okres ważności orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (jednak nie dłużej niż 7 lat), a wysokość świadczenia wspierającego zależy od progu punktowego (np. 95–100 pkt daje 220% renty socjalnej, 90–94 pkt – 180%, najniższy próg 70–74 pkt to 40% renty socjalnej). 

Metodyka oceny opiera się na przypisaniu punktów za każdą z czynności z listy 32, w zależności od stopnia, w jakim osoba jest w stanie wykonać ją samodzielnie. Dla każdej czynności określa się:

• rodzaj wymaganego wsparcia oraz

• częstotliwość tego wsparcia.

W rozporządzeniu zdefiniowano cztery poziomy wsparcia i cztery kategorie częstotliwości. Rodzaje wsparcia obejmują:

• Wsparcie towarzyszące – gdy potrzebny jest jedynie nadzór lub obecność drugiej osoby.

• Wsparcie częściowe – gdy wymagana jest częściowa pomoc we wspólnej realizacji czynności.

• Wsparcie pełne  – gdy konieczna jest pełna pomoc, właściwie substytucja w wykonaniu czynności przez opiekuna.

• Wsparcie szczególne – gdy potrzebne są specjalne formy wsparcia (np. bardzo intensywna pomoc, niestandardowe działania).

Równocześnie określa się, jak często taka pomoc jest potrzebna:

• Czasami – najrzadsza potrzeba wsparcia.

• Często – umiarkowanie częsta potrzeba.

• Bardzo często – potrzeba wsparcia przy większości prób wykonywania czynności

• Zawsze – wsparcia wymaga każdorazowe podjęcie czynności.

Każdej kombinacji rodzaju wsparcia i częstotliwości przypisano określoną wartość punktową. Algorytm punktacji polega na przemnożeniu: wagi danej czynności (odzwierciedlającej jej znaczenie dla samodzielnego życia) przez współczynnik rodzaju wsparcia i współczynnik częstotliwości. Przykładowo, jeśli czynność ma wagę 4, a dana osoba potrzebuje przy niej wsparcia częściowego bardzo często, otrzymane punkty będą iloczynem tych czynników. Wagi czynności zostały tak skalibrowane, aby 25 najistotniejszych dla danej osoby czynności mogło dać sumarycznie 100 punktów (stąd maksymalna waga 4 dla najwyżej punktowanych obszarów). Po dokonaniu oceny wszystkich 32 czynności, sumuje się 25 najwyższych wyników cząstkowych (iloczynów) – ta suma, zaokrąglona w górę do pełnych punktów, stanowi poziom potrzeby wsparcia w skali 0–100. 

Taki sposób obliczania sprawia, że ogólna punktacja koncentruje się na najbardziej problematycznych sferach funkcjonowania danej osoby, a pomniejsze deficyty (w mniej istotnych lub rzadziej wykonywanych czynnościach) nie zaniżają niepotrzebnie wyniku. W założeniu ma to zwiększyć trafność i adekwatność ocen, jednak w praktyce zdarza się, że system punktowy nie odzwierciedla w pełni rzeczywistych potrzeb danej osoby, co prowadzi do konieczności składania odwołań. 

Wywiad - to kluczowy element oceny, w ramach którego specjaliści przeprowadzają szczegółową rozmowę z osobą badaną oraz jej opiekunem (jeśli dotyczy). Pytania dotyczą codziennego funkcjonowania, poziomu samodzielności, zakresu pomocy ze strony osób trzecich oraz trudności, z jakimi osoba z niepełnosprawnością zmaga się na co dzień. Wywiad pozwala uzyskać informacje o specyfice ograniczeń oraz o tym, jakie wsparcie jest faktycznie niezbędne. 

Obserwacja - polega na analizie zachowania osoby ocenianej w różnych sytuacjach, zwłaszcza związanych z kluczowymi czynnościami życiowymi. Specjaliści zwracają uwagę na sposób poruszania się, komunikację, umiejętność radzenia sobie z podstawowymi czynnościami, takimi jak jedzenie, ubieranie się czy korzystanie z toalety. W niektórych przypadkach może to obejmować również reakcje emocjonalne, sposób nawiązywania kontaktów społecznych oraz ewentualne zachowania problemowe.

Czynności sprawdzające - mają na celu weryfikację rzeczywistych zdolności osoby ocenianej poprzez praktyczne zadania lub prośby o wykonanie określonych ruchów czy czynności. Może to obejmować np. próbę wstania z krzesła, sięgnięcia po przedmiot, czy wykonania prostych zadań związanych z codziennym funkcjonowaniem. Dzięki temu specjaliści mogą dokładnie ocenić stopień samodzielności oraz zakres trudności, jakie występują w rzeczywistych warunkach.

Dzięki połączeniu tych trzech metod ocena miała być jak najbardziej obiektywna i dopasowana do indywidualnych potrzeb każdej osoby. W praktyce jednak zdarza się, że nie wszystkie elementy są przeprowadzane w pełnym zakresie, co prowadzi do nieadekwatnych wyników i konieczności odwołań.

Ocena miała być szybka i sprawiedliwa – zgodnie z ustawą maksymalny czas na wydanie decyzji wynosi 3 miesiące, a samo spotkanie oceniające miało mieć formę  dokładnej analizy potrzeb danej osoby w jej środowisku. Komisja miała dokładnie przeanalizować poziom niezależności osoby ocenianej, zwracając uwagę na każdy z obszarów codziennego życia. 

Jak wygląda w rzeczywistości ustalenie poziomu potrzeby wsparcia ? 

Mimo ambitnych założeń, praktyka funkcjonowania systemu oceny poziomu potrzeby wsparcia odbiega od intencji ustawodawcy. Relacje osób ocenianych, ich opiekunów oraz organizacji pozarządowych wskazują na liczne problemy proceduralne, organizacyjne i merytoryczne.

1. Opóźnienia w procesie oceniania

Zgodnie z ustawą, ocena poziomu potrzeby wsparcia powinna trwać maksymalnie 3 miesiące. W rzeczywistości jednak czas oczekiwania jest znacznie dłuższy – często wynosi od 6 do 12 miesięcy, a w niektórych regionach nawet półtora roku. W skrajnych przypadkach osoby ubiegające się o wsparcie nie doczekały komisji i zmarły przed wydaniem decyzji.

Przyczyną opóźnień jest ogromna liczba wniosków – w 2024 roku złożono ponad 380 tysięcy podań, z czego rozpatrzono jedynie około 30%, pozostawiając tysiące osób w niepewności. W niektórych województwach, takich jak Mazowieckie i Śląskie, czas oczekiwania na ocenę sięga nawet 12 miesięcy. W skali kraju szacuje się, że przeciętny czas oczekiwania na decyzję wynosi od 6 do 15 miesięcy, w zależności od liczby zgłoszeń i dostępności kadr orzekających. 

Dane Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej wskazują, że w pierwszej połowie 2024 roku zaległości w rozpatrywaniu wniosków wynosiły ponad 250 tysięcy spraw, co oznaczało, że niemal dwie trzecie wnioskodawców czekało na decyzję dłużej, niż przewidywały to przepisy. W szczególnie obciążonych województwach, takich jak śląskie, małopolskie czy wielkopolskie, przeciętny czas rozpatrzenia wniosku przekraczał 14 miesięcy.

Zespoły orzekające są niewydolne kadrowo – według raportów organizacji społecznych, liczba specjalistów przeprowadzających oceny jest niewystarczająca w stosunku do skali potrzeb. W skrajnych przypadkach w niektórych regionach jeden zespół oceniający miał do rozpatrzenia ponad 10 tysięcy wniosków rocznie, co oznaczało, że na jedną ocenę przypadało zaledwie kilka minut pracy komisji. Średni czas rozpatrywania wniosku przekracza dwukrotnie ustawowe normy, a organizacje wspierające osoby z niepełnosprawnościami alarmują, że przy obecnym tempie pracy część osób może nie doczekać się decyzji w rozsądnym terminie. 

Dodatkowo, aż 70% wniosków składanych jest w formie papierowej, co znacząco spowalnia ich procesowanie – ręczne wprowadzanie danych do systemu wydłuża cały proces o dodatkowe tygodnie. W efekcie wiele osób pozostaje bez należnych środków finansowych przez wiele miesięcy, co szczególnie dotyka osoby o znacznym stopniu niesamodzielności i ich opiekunów. Brak dostępu do świadczeń w odpowiednim czasie prowadzi do pogorszenia jakości życia, a niektóre osoby nie doczekują się decyzji przed znacznym pogorszeniem swojego stanu zdrowia lub śmiercią.

2. Jakość i przebieg ocen – zbyt pobieżne badania

O ile są przypadki ocen przeprowadzonych rzetelnie i z należytą atencją, to jednak zgłaszanych jest wiele problemów związanych z jakością procedury oceny. 

Teoretycznie komisja powinna przeprowadzić szczegółową analizę codziennego funkcjonowania osoby z niepełnosprawnością. W praktyce ocena często jest przeprowadzana w sposób pobieżny – niektóre spotkania trwają zaledwie 10- 15minut. Przykładem może być przypadek osoby z zaawansowaną niepełnosprawnością ruchową, która otrzymała ocenę opartą wyłącznie na krótkiej rozmowie, bez próby weryfikacji faktycznych ograniczeń w ruchu. Podobne sytuacje zgłaszają opiekunowie osób z niepełnosprawnością intelektualną – w niektórych przypadkach komisje nie zadają odpowiednich pytań, a ocena ogranicza się do powierzchownych stwierdzeń. 

Wielu wnioskodawców skarży się, że specjalistom brakuje czasu na wnikliwe pytania, a decyzje podejmowane są w sposób rutynowy, bez rzeczywistego poznania sytuacji życiowej ocenianej osoby. Część rodzin podaje również przykłady komisji, które nie wykazały się odpowiednią wiedzą na temat specyfiki danej niepełnosprawności – co prowadziło do błędnych ocen i konieczności wnoszenia odwołań.

Niektóre osoby doświadczają także braku empatii i zrozumienia – komisje często rozmawiają o ocenianych osobach w sposób przedmiotowy, nie uwzględniając ich odczuć czy możliwości komunikacyjnych. Zdarza się, że oceniający nie są dostatecznie przeszkoleni w zakresie niektórych rodzajów niepełnosprawności, co prowadzi do błędnych ocen. W efekcie, osoby z zaburzeniami neurologicznymi, takimi jak autyzm czy porażenie mózgowe, często nie są właściwie oceniane, ponieważ komisje nie rozumieją specyfiki ich trudności w komunikacji czy funkcjonowaniu społecznym. Niektórzy opiekunowie relacjonują, że ich podopiecznym zadawano pytania w sposób, który nie uwzględniał ich ograniczeń poznawczych lub sensorycznych, co skutkowało nieadekwatnymi odpowiedziami i zaniżoną punktacją. W skrajnych przypadkach zdarza się, że oceniający wyciągają wnioski jedynie na podstawie pierwszego wrażenia, ignorując dokumentację medyczną czy wyjaśnienia opiekunów. Brak indywidualnego podejścia i sztywne trzymanie się standardowych pytań zamiast realnej analizy codziennego funkcjonowania powoduje, że osoby, które wymagają intensywnego wsparcia, są klasyfikowane jako bardziej samodzielne, niż rzeczywiście są.

3. Niespójne wyniki i konieczność odwołania si od decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia

Liczne przypadki wskazują, że wyniki oceny często nie odzwierciedlają rzeczywistego poziomu niesamodzielności. Osoby całkowicie zależne od opiekunów otrzymują nieoczekiwanie niskie wyniki (np. 69 pkt zamiast 85–89), co skutkuje brakiem świadczenia  lub jego minimalną wysokością. Według raportu organizacji zajmujących się wsparciem osób z niepełnosprawnościami, nawet 40% ocenionych zgłaszało, że ich wynik nie odpowiada rzeczywistej sytuacji życiowej. W szczególności problem ten dotyka osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi i neurologicznymi – w jednej z analiz przypadków wykazano, że ponad 60% osób z autyzmem i niepełnosprawnością sprzężoną uzyskało wynik niższy niż 80 punktów, mimo że w rzeczywistości wymagali oni całodobowej opieki. Opiekunowie często muszą składać odwołania, a proces korekty decyzji trwa kolejne miesiące, co dodatkowo wydłuża okres pozostawania bez wsparcia finansowego.

4. Skutki uboczne – finansowe i prawne komplikacje opóźnień.

Problemy proceduralne mają także konsekwencje finansowe. Opiekunowie, którzy dotychczas pobierali świadczenie pielęgnacyjne, często tracą je po przyznaniu świadczenia wspierającego – a ponieważ jego wypłata jest opóźniona, przez długi czas pozostają  bez żadnego źródła dochodu. Przykładem może być sytuacja rodziców dzieci z głęboką niepełnosprawnością, którzy nagle znaleźli się bez wsparcia finansowego, ponieważ proces rozpatrywania ich wniosków przeciągał się miesiącami. 

W niektórych przypadkach świadczenie wspierające przyznawane było dopiero po wielomiesięcznych odwołaniach, co sprawiało, że rodziny musiały radzić sobie bez środków do życia. Dodatkowo, problemem jest brak możliwości łączenia świadczenia wspierającego z innymi formami wsparcia, co prowadzi do sytuacji, w której opiekunowie tracą więcej, niż zyskują. Na przykład, w rodzinach, gdzie jeden z opiekunów musiał zrezygnować z pracy, aby zająć się osobą wymagającą stałej opieki, utrata świadczenia pielęgnacyjnego w oczekiwaniu na decyzję w sprawie nowego świadczenia oznaczała realne problemy finansowe, często skutkujące zadłużeniem. Organizacje społeczne wielokrotnie alarmowały, że brak płynności finansowej może prowadzić do dramatycznych sytuacji, takich jak rezygnacja z koniecznych terapii, rehabilitacji, a nawet trudności w opłaceniu rachunków czy zakupie leków. W skrajnych przypadkach, rodziny były zmuszone korzystać z pomocy społecznej, co stanowi paradoks wobec samego celu wprowadzenia świadczenia wspierającego.

Podsumowanie – co należy poprawić, co można zrobić?

Świadczenie wspierające miało być  przełomowym mechanizmem wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami - i co należy podkreślić JEST! Jednak wprowadzenie go w życie napotkało liczne trudności. Choć sam system punktowej oceny codziennego funkcjonowania jest postrzegany jako krok w dobrym kierunku, jego realizacja wymaga pilnych usprawnień.

Obecnie wielu wnioskodawców boryka się z przedłużającym się procesem oceny, niejasnymi kryteriami oraz decyzjami, które nie odzwierciedlają ich rzeczywistego poziomu niesamodzielności. W efekcie, część osób, które powinny otrzymać wysokie wsparcie, otrzymuje zaniżoną punktację, co skutkuje brakiem świadczenia lub jego minimalną wysokością. W takich sytuacjach często konieczne jest składanie odwołań, co dodatkowo wydłuża okres oczekiwania na należne wsparcie finansowe. 

Dlatego też, w przypadku pojawienia się problemów z uzyskaniem świadczenia wspierającego, warto skorzystać z profesjonalnej pomocy. Nasza kancelaria specjalizuje się w przeprowadzaniu osób przez skomplikowane procedury administracyjne, pomagając w kompletowaniu dokumentacji, analizie decyzji oraz sporządzaniu odwołań. W sytuacji, gdy decyzja ustalająca poziom potrzeby wsparcia jest nieadekwatna i nie odzwierciedla faktycznej sytuacji życiowej osoby z niepełnosprawnością, przygotowujemy merytoryczne odwołanie, które zwiększa szanse na uzyskanie wyższego wsparcia. 

Jeśli napotykasz trudności w uzyskaniu świadczenia wspierającego, skontaktuj się z nami – pomożemy Ci skutecznie przejść przez cały proces, abyś mógł otrzymać należne Ci wsparcie.